‘Chwa o awyr iach’ oedd disgrifiad Alan Llwyd o fuddugoliaeth Myrddin ap Dafydd ac Iwan Llwyd ym mhrif wobrau Eisteddfod Genedlaethol Cwm Rhymni, 1990. Bu’r digwyddiad hwn yn sail i gyfnod llewyrchus iawn ym myd barddoniaeth Gymraeg, a barddoniaeth gaeth yn arbennig. Bydd y modiwl hwn yn dadansoddi prif weithiau a themâu beirdd pwysicaf y cyfnod cynhyrfus hwn, yn ogystal â thrafod arwyddocâd y dadeni barddol yn y Gymru gyfoes. Bydd y modiwl yn ymdrin â barddoniaeth gaeth a rhydd, barddoniaeth y llyfr a’r llwyfan a barddoniaeth y gymdeithas a’r genedl. Canolbwyntir yn ogystal ar sawl datblygiad pwysig, ynghyd â dyfodiad mwy nag un don newydd o feirdd i hawlio lle canolog ar lwyfannau lleol a chenedlaethol fel ei gilydd.

Ar ôl gorffen y modiwl, bydd myfyriwr yn gallu gwneud y canlynol:

1. adnabod rhai o uchafbwyntiau barddoniaeth Gymraeg o’r cyfnod er 1990, ynghyd â phrif ddatblygiadau’r cyfnod
2. gallu gwerthuso hanfodion a chyd-destun llenyddol, hanesyddol, gwleidyddol, cymdeithasol a syniadol cerddi’r cyfnod
3. ymateb yn ddadansoddol a beirniadol i destunau barddonol rhydd a chynganeddol ar fwy nag un lefel
4. defnyddio technegau a therminoleg beirniadaeth lenyddol
5. dangos meistrolaeth ar Gymraeg ysgrifenedig safonol wrth gyflwyno gwaith mewn dull proffesiynol a graenus

Sut y dysgir y modiwl

Darlithoedd, gweithdai a seminarau gan arweinydd y modiwl. Bydd y darlithoedd yn cyflwyno’r myfyrwyr i ddatblygiadau pwysicaf y cyfnod, seiliau deallusol y beirdd a’u prif themâu. Bydd y seminarau a’r gweithdai yn canolbwyntio ar ddadansoddi testunau unigol ac at ddefnyddio damcaniaethau cyffredinol i ymdrin yn feirniadol â’r testunau.

Sgiliau a gaiff eu hymarfer a’u meithrin

Gwybodaeth a Dealltwriaeth:

• deall hanfodion barddoniaeth Gymraeg y cyfnod er 1990;
• dangos ymwybyddiaeth o berthynas beirdd Cymraeg â’u cymdeithas ac â’u cyfnod.

Medrau Deallusol:

• ymdrin â thestunau sy’n perthyn i gyfnod penodol;
• gwerthuso arwyddocâd cyd-destunau gwahanol o safbwynt cerddi’r cyfnod;.
• dadansoddi’n ddeallus a soffistigedig gerddi o wahanol gyfryngau barddonol.

Medrau Penodol i Ddisgyblaeth (gan gynnwys medrau ymarferol):

• ymdrin yn ddeallus â rhai o nodweddion a phrif ddatblygiadau barddoniaeth er 1990;
• dangos dealltwriaeth o waith rhai o’r beirdd pwysicaf (caeth a rhydd) a’u prif themâu;
• defnyddio technegau a therminoleg beirniadaeth lenyddol.

Medrau Cyflogadwyedd:

• cynnull a chyflwyno gwybodaeth yn feirniadol, yn gydlynus ac yn raenus;
• crynhoi, dadansoddi ac arfarnu cysyniadau a safbwyntiau ac ymdrin â hwy yn feirniadol ac yn ddadansoddol ar bapur, ac ar lafar mewn seminar;
• gweithio yn annibynnol a chydweithio ag eraill mewn grŵp wrth baratoi a chyflwyno deunyddiau mewn seminar;
• dangos meistrolaeth ar Gymraeg llafar ac ysgrifenedig safonol.

Sut yr asesir y modiwl

Ffurfiannol

Bydd cyfle i gael adborth ar lafar ar gyflwyniadau a thrafodaethau llafar mewn seminarau a gweithdai. Rhoddir adborth ysgrifenedig fesul unigolyn ar bob un darn o asesu crynodol.

Crynodol

Asesir y modiwl drwy dri dull gwahanol: prawf dosbarth (40 munud), traethawd (hyd at 1000 o eiriau) a thraethawd (hyd at 2000 o eiriau).

Bydd y prawf dosbarth yn gofyn ichi ymdrin yn feirniadol â cherdd/i drwy gyfrwng dadansoddiad sydd wedi ei seilio ar y testun. (Deilliannau 2, 3, 4, 5).

Bydd y traethawd (hyd at 1000 o eiriau) yn gofyn ichi ddadansoddi ystod o ffynonellau eilaidd yng nghyd-destun eu perthnasedd i ffynhonnell gynradd (e.e., cyfrol o farddoniaeth) o’r cyfnod o dan sylw. (Deilliannau 1, 2, 4, 5)

Bydd y traethawd wedi ei seilio ar ymateb yn feirniadol i destunau, gan ddadansoddi’r prif themâu, ynghyd â’u harwyddocâd deallusol o safbwynt barddoniaeth y cyfnod. (Deilliannau 1-5).

Cynnwys y maes llafur

• cefndir – adfywiad y 1970au a hirlwm yr 1980au?;
• trobwynt Eisteddfod Cwm Rhymni, 1990—Myrddin ap Dafydd ac Iwan Llwyd;
• o’r llyfr i’r llwyfan—talyrnau, sioeau, teithiau barddonol, a chyfryngau newydd;
• Cywyddau Cyhoeddus a’r canu cymdeithasol;
• y canu gwleidyddol er cyhoeddi Cilmeri a Cherddi Eraill, Gerallt Lloyd Owen (1991);
• y Gymru newydd—dadeni’r to ifanc yn y 1990au: e.e. Emyr Lewis, Grahame Davies, Tudur Dylan Jones, Gwyneth Lewis, Ceri Wyn Jones, Dafydd John Pritchard, Ifor ap Glyn, Twm Morys;
• Iwan Llwyd a Myrddin ap Dafydd wedi 1990;
• dylanwad yr Eisteddfod Genedlaethol yn y cyfnod;
• hynt y gynghanedd er 1990;
• canu’r merched: e.e. Menna Elfyn; Gwyneth Lewis, Christine James; Mari George;
• y ferch a’r canu caeth: e.e. Mererid Hopwood, Karen Owen;
• cerddi’r genhedlaeth newydd o feirdd wedi troad yr unfed ganrif ar hugain, megis beirdd y gyfrol Crap ar Farddoni (2006);
• rhai prifeirdd y Gymru newydd, newydd – Hywel Griffiths, Rhys Iorwerth, Guto Dafydd;
• y meistri newydd: datblygiadau arwyddocaol diweddar – Barddas, Ymrson y Beirdd, Y Talwrn.

Deunyddiau Darllen a Rhestr Adnoddau:

Ap Dafydd, Myrddin. 2011. Iwan ar Daith. Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch

Ap Dafydd, Myrddin a Llwyd, Iwan. Goln. 1994. Cywyddau Cyhoeddus. Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch

Ap Dafydd, Myrddin a Llwyd, Iwan. 2002. Mae’n gêm o ddau fileniwm: cyflwyno beirdd a barddoniaeth. Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch

Barddas (cylchgrawn y Gymdeithas Cerdd Dafod)

Bianci, Tony. Gol. 2005. Blodeugerdd Barddas o Farddoniaeth Gyfoes. Llandybïe: Cyhoeddiadau Barddas

Dafydd, Catrin, Salisbury, Eurig, Karadog, Aneirin, Rhys, Iwan a Griffiths, Hywel. 2006. Crap ar Farddoni. Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch

Llwyd, Alan. 1997. Y Grefft o Greu: Ysgrifau ar Feirdd a Barddoniaeth. Cyhoeddiadau Barddas

Llwyd, Iwan, Ap Dafydd, Myrddin ac Ap Glyn, Ifor. 1995. Bol a Chyfri Banc. Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch

Morys, Twm. Gol. 2014. Awen Iwan. Tal-y-bont: Cyhoeddiadau Barddas

Morys, Twm a Llwyd, Iwan. Eldorado: llwybrau dau i le diarth. Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch

Rhys, Robert. Gol. 2006. Y Patrwm Amryliw: Cyfrol 2. Llandybïe: Cyhoeddiadau Barddas